Chị H.T.H (30 tuổi, Hà Nội):
Con tôi 4 tuổi vừa phát hiện vài chấm nâu ở răng cửa sữa, thỉnh thoảng kêu ê khi uống lạnh, liệu sâu răng có lây không, sang răng bên cạnh hoặc sang em bé khác không bác sĩ?
Tiến sĩ.Bác sĩ Nguyễn Bình Nguyên:
Sâu răng có thể lây theo nghĩa là vi khuẩn gây sâu truyền từ người này sang người khác và lan giữa các răng trong cùng miệng khi có điều kiện thuận lợi. Hiểu đúng cơ chế giúp bạn can thiệp sớm, chặn lây chéo và bảo tồn răng sữa cho trẻ.
Sâu răng có lây không?
Sâu răng CÓ thể lây. “Lây” ở đây hiểu đúng là vi khuẩn gây sâu răng (chủ yếu Streptococcus mutans) được truyền qua nước bọt giữa người với người và lan giữa các răng trong cùng khoang miệng khi điều kiện thuận lợi (đường + mảng bám + thời gian) tồn tại.
Cơ chế lây sâu răng
Nguồn vi khuẩn: người chăm sóc/cha mẹ, anh chị em, bạn bè.
- Đường lây: hôn môi, mớm thức ăn, nếm bằng thìa chung, dùng chung muỗng–đũa–cốc–ống hút, dùng chung bàn chải, chạm tay, đồ chơi rồi ngậm miệng.
- Thời điểm nhạy cảm ở trẻ 4 tuổi: giai đoạn răng sữa đã mọc đủ, thói quen ăn vặt ngọt xuất hiện, kỹ năng chải răng còn hạn chế.
Cơ chế gây bệnh trong miệng trẻ
- Bám dính và tạo mảng bám: S. mutans bám vào men răng, hình thành biofilm.
- Sản xuất axit: Khi tiếp xúc đường (kẹo, bánh, sữa ngọt…), vi khuẩn lên men tạo axit, hạ pH mảng bám.
- Khử khoáng men và tạo lỗ sâu: pH thấp kéo dài làm canxi–phosphate rời khỏi men; tổn thương khởi đầu là vệt trắng đục viền lợi, sau đó chuyển vàng–nâu–đen và tạo lỗ sâu.
- Lan giữa các răng: răng đã sâu trở thành ổ vi khuẩn–axit, làm răng kế cận dễ bị tấn công hơn nếu chăm sóc không thay đổi.
Dấu hiệu nhận biết sớm ở trẻ 4 tuổi
- Đổi màu khởi đầu: vệt trắng đục như phấn ở cổ răng (có thể hồi phục nếu kiểm soát đường + fluoride).
- Tiến triển: đốm vàng–nâu–đen, rìa men mẻ/nhám, xuất hiện lỗ nhỏ.
- Triệu chứng kèm theo: ê buốt khi ăn nóng/lạnh/chua/ngọt, tránh nhai một bên, mảng bám dày, hơi thở chua.
Khi nào cần đưa trẻ đi khám
- Ngay khi thấy vệt trắng đục ở cổ răng hoặc đốm nâu đầu tiên.
- Trẻ kêu ê/buốt, khó ăn nhai, hoặc phụ huynh quan sát thấy lỗ nhỏ.
- Hôi miệng dai dẳng, mảng bám nhiều dù đã chải răng hằng ngày.
Các con đường lây sâu răng phổ biến
Tiếp nối cơ chế lây qua nước bọt, dưới đây là những tình huống thường gặp khiến vi khuẩn sâu răng chuyển từ người này sang người khác, đồng thời lan giữa các răng trong cùng miệng.
- Hôn môi, ăn uống chung: vi khuẩn trong nước bọt chuyển trực tiếp sang người còn lại chỉ sau vài lần tiếp xúc gần.
- Dùng chung muỗng, đũa, cốc, ống hút: nước bọt đọng trên bề mặt dụng cụ là “cầu nối” đưa Streptococcus mutans lên men răng của trẻ.
- Cha mẹ mớm thức ăn cho trẻ: đây là nguồn lây rất phổ biến ở lứa tuổi mầm non; lượng vi khuẩn ban đầu càng cao, nguy cơ sâu răng sữa càng sớm.
- Dùng chung bàn chải hoặc đồ vệ sinh miệng: lông bàn chải giữ mảng bám và vi khuẩn; dùng chung làm lây chéo không chỉ sâu răng mà còn viêm nướu, hôi miệng.
- Chạm tay, đồ chơi nhiễm nước bọt rồi đưa vào miệng: trẻ nhỏ hay ngậm tay và đồ chơi; nếu đồ vật dính nước bọt của người có sâu răng, vi khuẩn dễ bám vào men của trẻ.
- Không vệ sinh sau tiếp xúc có nguy cơ: sau khi ăn chung hoặc thử đồ ăn của con, không súc miệng hay chải răng sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn định cư, hình thành mảng bám và sản xuất axit.
7 yếu tố ảnh hưởng đến khả năng lây sâu răng
Sau khi xác định các đường lây qua nước bọt, bước quan trọng là nhận diện yếu tố nào khiến vi khuẩn dễ định cư và bệnh sâu răng bùng phát ở trẻ bốn tuổi. Những yếu tố dưới đây thường phối hợp với nhau, tạo “tam giác nguy cơ”: vi khuẩn gây sâu, chất nền là đường và thời gian lưu lại trên răng.
- Mức độ vệ sinh răng miệng: mảng bám không được lấy sạch mỗi tối là “nhà ở” cho Streptococcus mutans; bỏ qua làm sạch kẽ răng khiến vi khuẩn bám dai và sản xuất axit lâu hơn.
- Chế độ ăn và tần suất đường: ăn vặt ngọt nhiều lần trong ngày làm pH mảng bám hạ thấp lặp đi lặp lại; không chỉ lượng đường, mà chính tần suất tiếp xúc kéo dài thời gian khử khoáng men.
- Nước bọt và pH khoang miệng: nước bọt đệm pH, rửa trôi cặn bám; trẻ uống ít nước, thở miệng khi ngủ hoặc dùng thuốc gây khô miệng sẽ giảm cơ chế “tự làm sạch”, vi khuẩn dễ định cư hơn.
- Miễn dịch và dinh dưỡng: suy dinh dưỡng, thiếu vi chất (vitamin D, A, canxi) hoặc bệnh lý mạn làm thay đổi hệ vi sinh, tăng nhạy cảm của men răng với axit do vi khuẩn.
- Chất lượng men và hình thái răng: men kém khoáng, răng chen chúc nhiều khe kẹt thức ăn tạo điểm giữ biofilm; vệt trắng đục ở cổ răng là dấu hiệu khử khoáng sớm, rất dễ tiến thành lỗ sâu.
- Hành vi trong gia đình: người lớn đang sâu răng, hôi miệng nhưng vẫn mớm đồ ăn, hôn môi, dùng chung muỗng–cốc làm tải lượng S. mutans truyền cho trẻ cao, nguy cơ lây và tái nhiễm tăng.
- Thói quen bú bình, ngậm sữa khi ngủ: sữa có đường đọng quanh răng cửa hàm trên suốt đêm giữ pH thấp kéo dài, tạo điều kiện cho vi khuẩn tấn công men răng sữa.
Biện pháp ngăn ngừa sâu răng lây nhiễm
Sau khi xác định đường lây và các yếu tố làm vi khuẩn dễ định cư, mục tiêu là cắt mạch lây, giảm tải khuẩn, tăng bảo vệ men. Các biện pháp dưới đây nên áp dụng đồng thời để tạo hiệu ứng cộng hưởng.
Hạn chế đồ ăn, thức uống nhiều đường:
- Thực phẩm cần giảm: bánh kẹo dính, kẹo kéo, mứt, kẹo mềm, sữa đặc, nước ngọt có gas, nước trái cây đóng chai.
- Nguyên tắc thời điểm: dồn đồ ngọt vào sau bữa chính, tránh ăn vặt ngọt rải rác suốt ngày.
- Thay thế lành mạnh: trái cây tươi, sữa không đường, sữa chua ít đường, phô mai giúp trung hòa pH sau bữa.
Nhai kẹo cao su không đường:
- Hoạt chất có lợi: xylitol ức chế Streptococcus mutans, giảm khả năng bám và sinh axit; kích thích tiết nước bọt, tăng đệm pH.
- Cách dùng: cho trẻ lớn đủ kỹ năng nhai an toàn (≥5–6 tuổi) nhai 5–10 phút sau bữa. Với trẻ 4 tuổi, tránh nguy cơ hóc; có thể thay bằng uống nước lọc hoặc ăn phô mai cuối bữa.
Vệ sinh răng miệng cẩn thận và kỹ lưỡng:
- Chải răng: 2 lần/ngày, bàn chải đầu nhỏ lông mềm; cha mẹ hỗ trợ chải buổi tối, thời gian 2 phút.
- Làm sạch kẽ: dùng chỉ nha khoa dạng cán cho trẻ để làm sạch tiếp xúc giữa hai răng.
- Vệ sinh lưỡi: chà nhẹ mặt lưng lưỡi giúp giảm biofilm sinh axit.
- Súc miệng: trẻ biết nhổ có thể súc nước muối sinh lý 0,9% hoặc dung dịch dịu dành cho trẻ. Gợi ý hỗ trợ dịu cho gia đình: dùng nước súc miệng DrKam theo hướng dẫn để giảm mảng bám mềm và mùi sau bữa tối.
- Kem đánh răng: chứa fluoride đúng liều theo tuổi; có thể cân nhắc kem đánh răng sinh học DrKam Postbiotic cho người lớn trong nhà để tối ưu hệ vi sinh khoang miệng, giảm nguy cơ lây chéo.
Thường xuyên thăm khám định kỳ:
- Lịch khuyến nghị: 6 tháng/lần; trẻ nguy cơ cao (nhiều đốm trắng đục, ăn vặt ngọt, vệ sinh kém) nên tái khám 3–4 tháng/lần.
- Can thiệp dự phòng: trám bít hố rãnh cho răng hàm sữa, bôi vecni fluoride định kỳ, xử trí sớm các tổn thương khởi đầu để chặn lan sang răng kế cận.
Hạn chế tiếp xúc với nguồn lây trong gia đình:
- Không dùng chung: muỗng, đũa, cốc, ống hút, bàn chải; rửa và tiệt trùng đồ chơi trẻ thường ngậm.
- Tránh hành vi lây: không mớm thức ăn, không hôn môi trẻ; người lớn có sâu răng đang hoạt động cần điều trị sớm để hạ tải khuẩn trong nhà.
- Thói quen bú bình: không cho trẻ ngậm bình sữa ngọt khi ngủ; nếu cần, chỉ dùng nước lọc.
Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào, đừng ngần ngại để lại phản hồi cho DrKam qua hotline 0917.05.99.33 để được đội ngũ chuyên gia của DrKam tư vấn miễn phí nhé!
Tiktok: https://www.tiktok.com/@drkampharmaofficial
Facebook: https://www.facebook.com/@drkam.songkhoecungchuyengia hoặc https://www.facebook.com/drkam.bacsirangmienghong